تغییر مأموریت‌ «آستانه»؛ وقت بیرون راندن آمریکا است

وزارت خارجه قزاقستان اعلام کرد که در این نشست، تغییرات در موضع منطقه در قبال سوریه و وضعیت انسانی، تلاش برای حل بحران، مسائل مبارزه با تروریسم و همچنین بازسازی سوریه و فراهم کردن شرایط مناسب برای بازگشت آوارگان مورد بحث قرار خواهد گرفت. همچنین به گفته روسها، مسئله مربوط به عادی سازی روابط میان ترکیه و سوریه هم بخشی از دستورکار این دور از نشستهای آستانه است.

در این نشست هیئت‌ ترکیه به ریاست «بوراک آکچاپار» معاون وزیر خارجه، هیئت روسیه به ریاست «میخائیل بوگدانوف» معاون وزیر خارجه و هیئت ایران نیز به ریاست «علی اصغر حاجی» مشاور امور سیاسی وزیر خارجه این کشور حضور دارند.

«ایمن سوسان»، معاون وزیر خارجه سوریه هم به عنوان نماینده این کشور در نشست آستانه حضور دارد. همچنین، گیر پدرسن، نماینده ویژه دبیرکل سازمان‌ ملل در امور سوریه و نمایندگانی از کشورهای اردن، لبنان و عراق به عنوان ناظر در نشست آستانه شرکت کرده‌اند.

مسئله بازگشت آوارگان در ماه‌های اخیر مهمترین بخش نشستهای مربوط به سوریه را به خود اختصاص داده است که نیازمند همکاری همه جانبه منطقه‌ای است. بوگدانوف در این باره گفت، مساله آوارگان پیچیده است و برای حل آن علاوه بر نابودی تروریسم و بازگردان وضعیت امنیتی به حالت عادی خود، باید وضعیت اقتصادی را هم درست کرد و اقتصاد، زیرساخت‌ها و شهرها و روستاها را بازسازی کرد. این مقام روس، ابراز امیدواری کرد که سوریه از سوی کشورهای عربی حمایت شود که دمشق در حال عادی سازی روابط با آنهاست.

نشست آستانه درحالی برگزار می‌شود که در ماه‌های گذشته نشستهای متعددی دیگری نیز بین مقامات امنیتی و سیاسی روسیه، ایران، ترکیه و سوریه در مسکو، عمدتاً با موضوع فراهم کردن شرایط برای از سرگیری روابط میان انکارا و دمشق و متعاقباً دیدار مستقیم رهبران ارشد دو کشور برای پایان دادن به یک دهه خصومت و دشمنی، صورت پذیرفته است. 

آستانه‌ای که نمادین شد

نشست فعلی آستانه در ادامه سلسله نشستهایی است که در سالهای گذشته با هدف پایان دادن به بحران در سوریه برگزار شده بود. نشست آستانه زمانی که گروه‌های تروریستی با حمایت گسترده خارجی در بسیاری از مناطق سوریه جولان می‌دادند اهمیت به سزایی داشت و هیئت‌هایی از گروه‌های معارض و تروریستها و هم پیمانان آنها در نشستها حضور پیدا می‌کردند و به دلیل گستردگی ابعاد این بحران، چشم جهانیان به آن دوخته شده بود که ببینند چه نتیجه‌ای در مذاکرات حاصل خواهد شد. اولین دور مذاکرات آستانه به منظور حل و فصل بحران سوریه در بهمن ماه 1395 بین نمایندگان ایران، روسیه، ترکیه و نمایندگان گروه‌های معارض و دولت سوریه کلید خورد.

نشست‌های آستانه در مدت شش سال گذشته نوزده بار برگزار شده که شش دور آن در سطح سران کشورهای ترکیه، ایران و روسیه بوده است که آخرین بار در تابستان سال گذشته در تهران گردهم آمدند تا راهکاری برای پایان کامل این بحران بیایند.

نقش نشست‌های آستانه در توافق بر سر تفکیک گروه‌های معارض و گروه‌های ترویستی برای شتاب بخشیدن به روند مقابله با تروریسم در خاک سوریه بی‌بدیل بود. همچنین تسریع در ارسال کمک‌های بشردوستانه به مناطق جنگ زده و تعیین مناطق عاری از تنش برای جلوگیری از گسترش درگیری‌ها و کنترل بحران از دیگر دستاوردهای قابل توجه نشست‌های آستانه برای حل تدریحی بحران سوریه بود.

به تدریج با فروکش کردن بحران سوریه، گروه‌های معارض هم یکی پس از دیگری از گردونه رقابتها کنار گذاشته شدند و الآن این نشستها، به دورهمی سه کشور روسیه، ترکیه و ایران محدود می‌شود که به عنوان ضامن آستانه، نقش مهمی در تحولات سیاسی و میدانی سوریه بازی می‌کنند.

اکنون شرایط با گذشته فرق کرده و دولت مرکزی توانسته با نابودی اکثر گروههای تروریستی، آرامش نسبی در کشور برقرار کند و دیگر خبری از نمایندگان معارض و تروریستها در نشستهای مربوط به سوریه نیست. از سوی دیگر، اتحادیه عرب که یکی از حامیان اصلی گروه‌های معارض سوری بود، در ماه‌های اخیر دولت سوریه را به جمع خود راه داده و به جای تقابل، مسیر دوستی و اتحاد را برگزیده است.

تسریع عادی سازی روابط آنکارا-دمشق

اگرچه نشست آستانه در حال حاضر موضوعیت آن چنانی ندارد و به شکل نمادین به گفتگوهای مربوط به سوریه می‌پردازد اما این نشست‌ها به دلیل تجربه نسبتا موغق خود در گذشته، می‌تواند در روند تحولات میدانی و سیاسی آتی سوریه نقش آفرینی کند. باتوجه به اینکه این روزها مسئله مهم در تحولات سوریه، بحث بازسازی روابط با ترکیه و مساله بازگشت آوارگان است، لذا برگزاری این اجلاس منطقه‌ای می‌تواند این روند را تسریع کند.

گفتگوهایی که در ماه‌های اخیر بین مقامات چهار کشور برای بهود روابط ترکیه و سوریه انجام شد، همگی بر این موضوع تاکید داشتند که برای برقراری روابط دیپلماتیک، ترکیه باید با شروط دمشق موافقت کند. شروطی که خروج نیروهای نظامی ترکیه از مناطق شمالی سوریه، بخش مهم آنرا شامل می‌شود و با وجود تعهدات آنکارا، تاکنون گام موثری در این زمینه برداشته نشده است.

معاون وزیر خارجه سوریه در این رابطه گفت: «هرگونه نتیجه واقعی در روند نشست آستانه درباره سوریه باید بر اساس اذعان ترکیه به خارج کردن نیروهایش از خاک سوریه باشد». بنابراین، این مسئله برای دولت سوریه حیاتی به شمار می‌رود و تا زمانی که آنکارا اقدامی انجام ندهد، راه رسیدن به هر گونه توافقی غیرممکن خواهد بود.

از طرفی، باتوجه به اینکه بیش از 3.5 میلیون آواره سوری در خاک ترکیه سکونت دارند، مسئله بازگشت آنها در اولویت دو کشور قرار دارد و بخشی از گفتگوهای عادی سازی روابط هم به این مسئله پرداخته است. دولت اردوغان به همکاری دمشق نیاز دارد تا بتواند شرایط را برای بازگشت میلیونها آواره سوری فراهم کند و تا زمانی که نیروهای نظامی ترکیه در مناطق شمالی حضور داشته باشند، گشایشی در این باره حاصل نخواهد شد. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه چندی پیش در سخنانی مدعی شد که ساخت یک میلیون واحد مسکونی برای آوارگان در شهرهای مختلف سوریه را شروع کرده است که به گفته کارشناسان این اقدام به نوعی اشغالگری ترکیه را تداوم خواهد بخشید.

مسئله دیگر اینکه پس از پایان انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، این کشور حملات خود علیه گروه‌های شبه نظامی کرد در شمال سوریه را ازسرگرفته که با توافقات چهارجانبه در تضاد است. این حملات که بدون مشورت دولت مرکزی سوریه انجام می‌شود، نقض تمامیت ارضی این کشور است و مقامات دمشق هم نسبت به این مسئله هشدار داده‌اند.

هر چند دولتمردان ترکیه مدعی هستند حضور گروه‌های تجزیه‌طلب کرد در شمال سوریه، امنیت ملی این کشور را تهدید می‌کند، اما دولت سوریه و متحدان آن یعنی ایران و روسیه خواهان پایان حملات نظامی آنکارا و احترام به تمامیت ارضی سوریه و بکارگیری به سازوکارها و توافقات امنیتی مشترک هستند که مذاکرات آستانه می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند. 

در حال حاضر یکی از بزرگترین موانع  تفاهمات امنیتی در مناطق شمالی سوریه (هم میان کردها و دولت مرکزی و هم ترکیه و سوریه) حضور نظامی نامشروع آمریکا است. در این رابطه میخائیل بوگدانف، معاون وزیر خارجه روسیه و نماینده ویژه ریاست جمهوری این کشور در خاورمیانه و آفریقا، آمریکا را مانع اصلی ایجاد توافق میان کردها و دولت مرکزی سوریه معرفی کرد.

درحال حاضر، به طور رسمی حدود ۹۰۰ نظامی آمریکایی در مناطق شمالی سوریه مستقر هستند (با شمار نامعلومی پیمانکار امنیتی) که با ساخت پایگاه‌های نظامی متعدد در این مناطق به غارت منابع نفتی این کشور مشغولند. 

مع الوصف با تمرکز یافتن نشست آستانه بر تسهیل شرایط رفع خصومت میان ترکیه و سوریه، حل نگرانی‌ها و معماهای امنیتی دو طرفه در مناطق شمال و شمال شرق سوریه بیشترین کمکی است که مکانیسم مذاکرات آستانه می‌تواند در آن نقش آفرینی موثر داشته باشد. ترکیه هم به این مسئله واقف است که با شروع همگرایی عربی-سوری، تداوم ماجراجویی‌های نظامی و احتمالاً ارضی (تغییر دموگرافی شمال سوریه) هیچ عایدی برایش نخواهد داشت و بنابراین، می‌توانند در چارچوب آستانه به اختلافات پایان داده و روند صلح را از سربگیرند.